به گزارش یزدفردا: این کتاب محصول پژوهش سال‌های دراز است. پژوهش با این گمان آغاز شده که کلمات مرکب پراکنده نیست و نظم و سامانی قیاسی دارد و رشته‌ای به آنها نظام می‌دهد و به مسیر معلومی هدایت می‌کند. گویی چنان است که متمایل شدن کلمات به این مسیر یک ضرورت شناختی مقدر است و مردم در این میان پیشاهنگ زبان‌اند.

پژوهنده برای سنجیدن درستی یا نادرستی این گمان، در ساختمان کلمات مرکب فارسی و رابطه نحوی میان اجزای آنها باریک شده و موازنه‌ای پیمایشی و درزمانی کرده است. نتیجه موازنه به رسم عالمان علوم دقیقه اندازه گرفته شده و آشکار شده است که در کلمات مرکب فارسی یک تقسیم کار پدیدآمده و گویی یک انتخاب طبیعی داروینی بر نظام کلمات مرکب زبان فارسی سایه انداخته است. پژوهشی میدانی و بدیع نیز در فصل پایانی میان فارسی‌زبانان و کودکان و فارسی‌آموزان اروپایی و آسیایی انجام شده و برای قوت کار به پژوهش افزوده شده است.

مهدی سمائی در سرآغاز کتاب اشاره کرده است: «بیست‌واندی سال پیشتر این سوال در سرم افتاد که آیا نباید سامانی در میان الفاظ نو باشد و آیا نباید رشته‌ای به آنها نظام بدهد و به مسیری معلوم هدایت شود. اگر انفجار اطلاعات هست و اگر ناگزیر الفاظی متناسب با آن ساخته می‌شود تا مردم زبان یکدیگر را فهم کنند آیا لاجرم در کلمات نو سامانی نیست و به مسیر معلومی کشیده نمی‌شوند تا بار حافظه سبک شود. چنین می‌نمود رفتن کلمات به این مسیر یک ضرورت شناختی است و قیاس در سامان یافتن انبوه کلمات نو بی‌تأثیر نیست. بیشتر که در جست‌وجوی این معنی کنجکاو شدم سوالی که در خیالم افتاده بود بدل به گمان شد. گمانم این شد که کلمات پراکنده و گسسته از یکدیگر نیست و حرکتی موزون در پس سکون ظاهر کلمات هست و مسیر کلمات جدیدی که به زبان افزوده می‌شود مقدر است و این تقدیر و این نظم به تأثیر قیاس است.»

کتاب «صرف قیاسی زبان فارسی معاصر» هفت فصل دارد.

در فصل نخست کتاب به ضرورت واژه‌سازی متناسب با افزایش میزان اطلاعات، سهم مردم در ساختن الفاظ، کلمات بسیط و سهم آن در واژه‌سازی، کلمات پیچیده که ابزار اصلی افزایش میزان واژگان است، کلمات ارتجالی، قیاس و سابقه آن و انواع قیاس و رابطه نظم و زایایی با قیاس و واژگان و سابقه آن و محتوای واژگان و جایگاه کلمات مرکب در آن اشاره شده است.

فصل دوم «اجزای صرف» نام دارد که در آن به مرز اشتقاق و ترکیب و یاء نسبت و ساخت‌های پیچیده پرداخته شده است.

در فصل سوم به ترکیب در زبان فارسی اشاره شده است و در آن مطالعه‌ای درزمانی از کلمات مرکب فارسی انجام شده و این کلمات در ۱۴ مأخذ مطالعه شده است. در تحلیل داده‌ها آشکار شده که از حدود دهه پنجاه هجری شمسی افزایشی ناگهانی در شمار کلمات مرکب دواسمی و کلمات مرکبی که از اجتماع اسم و صفت ساخته می‌شود رخ داده و رابطه نحوی میان اجزای این کلمات و همچنین مقوله دستوری آنها دچار تغییر فراوان شده است.

همچنین در فصل چهارم درباره لفظیت توضیح داده شده و در فصل پنجم نیز به گرایش کلمات مرکب فارسی پرداخته شده است.

نویسنده در فصل ششم به آزمون‌های میدانی گروه خبرگان، گروه همگان، گروه کودکان و گروه فارسی‌آموزان خارجی اقدام کرده و نتایج گروه‌ها را قیاس کرده است. فصل هفتم نیز خلاصه سایر فصل‌های کتاب است.

نشر مرکز اخیراً کتاب «صرف قیاسی زبان فارسی معاصر: گرایش‌های عامیانه کلمات مرکب» را در ۲۰۸ صفحه و با قیمت ۳۰۰ هزار تومان عرضه کرده است.

• نویسنده : یزدفردا
• منبع خبر : خبرگزاری فردا